अभंग ज्ञानेश्वरी| अभंग ज्ञानेश्वरी -श्रीज्ञानेश्वरी नित्यपाठ । श्रीगणेशाय नमः । ॐ नमो जी आद्या । वेदप्रतिपाद्या । जय जय स्वसंवेद्या । आत्मरुपा ॥१॥ देवा तूं चि गणेश । सकलमतिप्रकाश । म्हणे निवृत्तिदास । अवधारिजो ॥२॥ आतां अभिनववाग्विलासिनी । जे चातुर्यार्थकलाकामिनी । ते श्रीशारदा विश्वमोहिनी । नमिली मियां ॥३॥ मज हृदयीं सद्‌गुरु । जेणें तारिलों हा संसारपूरु । म्हणौनि विशेषें अत्यादरु । विवेकावरी ॥४॥ या उपाधिमाजीं गुप्त । चैतन्य असे सर्वगत । तें तत्त्वज्ञ संत । स्वीकारिती ॥५॥ उपजे तें नाशे । नाशलें पुनरपि दिसे । हें घटिकायंत्र तैसें । परिभ्रमे गा ॥६॥ जैसें मार्गे चि चालतां । अपावो न पवे सर्वथा । कां दीपाधारें वर्ततां । नाडळिजे ॥७॥ तयापरी पार्था । स्वधर्मे राहाटतां । सकळकामपूर्णता । सहजें होय ॥८॥ सुखीं संतोषा न यावें । दुःखीं विषादा न भजावें । आणि लाभालाभ न धरावे । मनामाजीं ॥९॥ आपणयां उचिता । स्वधर्मे राहाटतां । जें पावे तें निवांता । साहोनि जावें ॥१०॥ आम्ही समस्त हि विचारिलें । तंव ऐसें हें मना आलें । जे न सांडिजे तुवां आपुलें । विहित कर्म ॥११॥ परि कर्मफळीं असा न करावी । आणि कुकर्मी संगति न व्हावी । हे सत्क्रिया चि आचरावी । हेतुविण ॥१२॥ तूं योगयुक्त होउनि । फळाचा संग टाकुनि । मग अर्जुना चित्त देउनी । करीं कर्मे ॥१३॥ परि आदरिलें कर्म दैवें । जरी समाप्तीतें पावे । तरी विशेषें तेथ तोषावें । हें हि नको ॥१४॥ कीं निमित्तें कोणे एके । तें सिद्धी न वचतां ठाके । तरी तेथींचेनि अपरितोखें । क्षोभावें ना ॥१५॥ देखें जेतुलालें कर्म निपजे । तेतुलें आदिपुरुषीं अर्पिजे । तरी परिपूर्ण सहजें । जाहलें जाण ॥१६॥ म्हणोनि जें जें उचित । आणि अवसरेंकरुनि प्राप्त । तें कर्म हेतुरहित । आचरें तूं ॥१७॥ देखें अनुक्रमाधारें । स्वधर्म जो आचरे । तो मोक्ष तेणें व्यापारें । निश्चित पावे ॥१८॥ स्वधर्म जो बापा । तो नित्ययज्ञ जाण पां । म्हणोनि वर्ततां तेथ पापा । संचारु नाहीं ॥१९॥ हा निजधर्म जैं सांडे । आणि कुकर्मी रति घडे । तैं चि बंघ पडे । सांसारिक ॥२०॥ म्हणोनि स्वधर्मानुष्ठान । तें अखंड यज्ञयाजन । जो करी तया बंधन । कहीं चि न घडे ॥२१॥ अगा जया जें विहित । तें ईश्वराचें मनोगत । म्हणौनि केलिया निभ्रांत । सांपडे चि तो ॥२२॥ तें विहित कर्म पांडवा । आपुला अनन्यं वोलावा । आणि हें चि परम सेवा । मज सर्वात्मकाची ॥२३॥ तया सर्वात्मका ईश्वरा । स्वकर्मकुसुमांची वीरा । पूजा केली होय अपारा । तोषालागीं ॥२४॥ तें क्रियाजात आघवें । जें जैसें निपजेल स्वभावें । तें भावना करोनि करावें । माझिया मोहरा ॥२५॥ आणि हें कर्म मी कर्ता । कां आचरेन या अर्था । ऐसा अभिमान झणें चित्ता । रिघों देसी ॥२६॥ तुवां शरीरपरा नोहावें । कामनाजात सांडावें । मग अवसरोचित भोगावे । भोग सकळ ॥२७॥ तूं मानसा नियम करीं । निश्चळु होय अंतरीं । मग कर्मेंद्रियें व्यापारीं । वर्ततु सुखें ॥२८॥ परिस पां सव्यसाची । मूर्ति लाहोनि देहाची । खंती करिती कर्माची । ते गांवढे गा ॥२९॥ देख पां जनकादिक । कर्मजात अशेख । न सांडितां, मोक्षसुख । पावते जाहले ॥३०॥ देखें प्राप्तार्थ जाहले । जे निष्कामता पावले । तयां हि कर्तव्य असे उरलें । लोकांलागीं ॥३१॥ मार्गी अंधासरिसा । पुढें देखणा हि चाले जैसा । अज्ञाना प्रगटावा धर्म तैसा । आचरोनि ॥३२॥ एथ वडील जें जें करिती । तया नाम धर्म ठेविती । तें चि येर अनुष्ठिती । सामान्य सकळ ॥३३॥ हें ऐसें असे स्वभावें । म्हणोनि कर्म न संडावें । विशेषें आचरावें । लागे संतीं ॥३४॥ दीपाचेनि प्रकाशें । गृहींचे व्यापार जैसे । देहीं कर्मजात तैसें । योगयुक्ता ॥३५॥ तो कर्मे करी सकळें । परी कर्मबंधा नाकळे । जैसें न सिंपे जळीं जळें । पद्मपत्र ॥३६॥ तया हि देह एक कीर आथी । लौकिकीं सुखदुःखी तयातें म्हणती । परे आम्हातें ऐसी प्रतीति । परब्रह्म चि हा ॥३७॥ देह तरी वरिचिलीकडे । आपुलिया परी हिंडे । परि बैसका न मोडे । मानसींची ॥३८॥ अर्जुना समत्व चित्ताचें । तें चि सार जाण योगाचें । जेथ मन आणि बुद्धीचें । ऐक्य आथी ॥३९॥ देखें अखंडित प्रसन्नता । आथी जेथ चित्ता । तेथ रिघणें नाहीं समस्तां । संसारदुःखा ॥४०॥ जैसा अमृताचा निर्झरु । प्रसवे जयाचा जठरु । तया क्षुधेतृषेचा अडदरु । कहीं चि नाहीं ॥४१॥ तैसें हृदय प्रसन्न होये । तरी दुःख कैचें कें आहे । तेथ आपैसी बुद्धि राहे । परमात्मरुपीं ॥४२॥ जैसा निर्वातींचा दीपु । सर्वथा नेणे कंपु । तैसा स्थिरबुद्धि स्वस्वरुपु । योगयुक्त ॥४३॥ जया पुरुषाच्या ठायीं । कर्माचा तरी खेदु नाहीं । आणि फलापेक्षा कंहीं । संचरेना ॥४४॥ आणि हें कर्म मी करीन । अथवा आदरिलें सिद्धी नेईन । येणें संकल्पेंहि जयाचें मन । विटाळे ना ॥४५॥ ज्ञानाग्नीचेनि मुखें । जेणें जाळिलीं कर्मे अशेखें । तो परब्रह्मचि मनुष्यवेखें । वोळख तूं ॥४६॥ तें ज्ञान पैं गा बरवें । जरी मनीं आथी जाणावें । तरी संतां यां भजावे । सर्वस्वेसीं ॥४७॥ जे ज्ञानाचा कुरुठा । तेथ सेवा हा दारवंटा । तो स्वाधीन करीं सुभटा । वोळगोनि ॥४८॥ तरी तनुमनुजीवें । चरणासी लागावें । आणि अगर्वता करावें । दास्य सकळ ॥४९॥ मग अपेक्षित जें आपुलें । तेही सांगती पुसिलें । जेणें अंतःकरण बोधलें । संकल्पा न ये ॥५०॥ ते वेळीं आपणपेयां सहितें । इयें अशेषेंहि भूतें । माझ्या स्वरुपीं अखंडितें । देखसी तूं ॥५१॥ ऐसें ज्ञानप्रकाशें पाहेल । तैं मोहांधकारु जाईल । जैं गुरुकृपा होईल । पार्था गा ॥५२॥ जरी कल्मषाचा आगरु । तूं भ्रांतीचा सागरु । व्यामोहाचा डोंगरु । होऊनि अससी ॥५३॥ तरी ज्ञानशक्तिचेनि पाडें । हें आघवें चि गा थोकडें । ऐसें सामर्थ्य असे चोखडें । ज्ञानीं इये ॥५४॥ मोटकें गुरुमुखें उदैजत दिसे । हृदयीं स्वयंभचि असे । प्रत्यक्ष फावों लागे तैसें । आपैसयाचि ॥५५॥ सांगें अग्निस्तव धूम होये । तिये धूमीं काय अग्नि आहे । तैसा विकारु हा मी नोहें । जरि विकारला असे ॥५६॥ देह तंव पांचाचें जालें । हें कर्माचे गुणीं गुंथलें । भवंतसे चाकीं सूदलें । जन्ममृत्यूच्या ॥५७॥ हें काळानळाच्या तोंडीं । घातली लोणियाची उंडी । माशी पांख पाखडी । तंव हें सरे ॥५८॥ या देहाची हे दशा । आणि आत्मा तो एथ ऐसा । पैं नित्य सिद्ध आपैसा । अनादिपणें ॥५९॥ सकळ ना निष्कळु । अक्रिय ना क्रियाशीळु । कृश ना स्थूळु । निर्गुणपणें ॥६०॥ आनंद ना निरानंदु । एक ना विविधु । मुक्त ना बद्धु । आत्मपणें ॥६१॥ तें परम तत्त्व पार्था । होती ते सर्वथा । जे आत्मानात्मव्यवस्था । राजहंस ॥६२॥ ऐसेनि जे निजज्ञानी । खेळत सुखें त्रिभुवनीं । जगद्रूपा मनीं । सांठऊनि मातें ॥६३॥ हें विश्वचि माझें घर । ऐसी मति जयाची स्थिर । किंबहुना चराचर । आपण जाहला ॥६४॥ मग याहीवरी पार्था । माझिया भजनीं आस्था । तरी तयातें मी माथां । मुकुट करीं ॥६५॥ तो मी वैकुंठीं नसें । वेळु एक भानुबिंबीं दिसें । वरी योगियांचींही मानसें । उमरडोनि जाय ॥६६॥ परि तयांपाशीं पांडवा । मी हारपला गिंवसावा । जेथ नामघोषु बरवा । करिती माझा ॥६७॥ कृष्ण विष्णु हरि गोविंद । या नामाचे निखळ प्रबंध । माजीं आत्मचर्चा विशद । उदंड गाती ॥६८॥ जयांचिये वाचे माझे आलाप । दृष्टी भोगी माझें चि रुप । जयांचें मन संकल्प । माझा चि वाहे ॥६९॥ माझिया कीर्तीविण । जयांचे रिते नाहीं श्रवण । जयां सर्वागीं भूषण । माझी सेवा ॥७०॥ ते पापयोनी हि होतु का । ते श्रुताधीतहि न होतु का । परी मजसी तुकितां तुका । तुटी नाहीं ॥७१॥ तें चि भलतेणें भावें । मन मज आंतु येतें होआवें । आलें तरी आघवे । मागील वावो ॥७२॥ जैसें तंव चि वहाळ । जंव न पवती गंगाजळ । मग होऊन ठाकती केवळ । गंगारुप ॥७३॥ तैसें क्षत्री वैश्य स्त्रिया । कां शूद्र अंत्यजादि इया । जाती तंव चि वेगळालिया जंव । न पवती मातें ॥७४॥ यालागीं पापयोनीहि अर्जुना । का वैश्य शूद्र अंगना । मातें भजतां सदना । माझिया येती ॥७५॥ पैं भक्ति एकी मी जाणें । तेथ सानें थोर न म्हणें । आम्ही भावाचे पाहुणे । भलतेया ॥७६॥ येर पत्र पुष्प फळ । हें भजावया मिस केवळ । वांचूनि आमुचा लाग निष्कळ । भक्तितत्त्व ॥७७॥ मग भूतें हे भाष विसरला । जे दिठी मी चि आहें सूदला । म्हणौनि निर्वैर जाहला । सर्वत्र भजे ॥७८॥ हें समस्तही श्रीवासुदेव । ऐसा प्रतीतिरसाचा वोतला भाव । म्हणौनि भक्तांमाजीं राव । आणि ज्ञानिया तो चि ॥७९॥ तूं मन हें मीचि करीं । माझिया भजनीं प्रेम धरीं । सर्वत्र नमस्कारीं । मज एकातें ॥८०॥ माझेनि अनुसंधानें देख । संकल्पु जाळणें निःशेख । मद्याजी चोख । याचि नांव ॥८१॥ ऐसा मियां आथिला होसी । तेथ माझियाचि स्वरुपा पावसी । हें अंतःकरणीचें तुजपासीं । बोलिजत असें ॥८२॥ तूं मन बुद्धि साचेंसी । जरी माझिया स्वरुपीं अर्पिसी । तरी मातें चि गा पावसी । हे माझी भाक ॥८३॥ अथवा हें चित्त । मनबुद्धीसहित । माझ्या हातीं अचुंबित । न शकसी देवों ॥८४॥ तरी गा ऐसें करीं । यया आठां पहारांमाझारीं । मोटकें निमिषभरी । देतु जाय ॥८५॥ मग जें जें का निमिख । देखेल माझें सुख । तेतुलें अरोचक । विषयीं घेईल ॥८६॥ पुनवेहूनि जैसें । शशिबिंब दिसेंदिसें । हारपत अंवसे । नाहीं चि होय ॥८७॥ तैसें भोगाआंतूनि निगतां । चित्त मजमाजीं रिगतां । हळूहळू पंडुसुता । मीचि होईल ॥८८॥ म्हणौनि अभ्यासासी कांहीं । सर्वथा दुष्कर नाहीं । यालागिं माझ्या ठायीं । अभ्यासें मीळ ॥८९॥ कां जें यया मनाचें एक निकें । जें देखिले गोडीचिया ठाया सुके । म्हणौनि अनुभवसुखचि कवतिकें । दावीत जाइजे ॥९०॥ बळियें इंद्रियें येती मना । मन एकवटे पवना । पवन सहजें गगना । मिळोंचि लागे ॥९१॥ ऐसें नेणों काय आपैसें । तयातेंचि कीजे अभ्यासें । समाधि घर पुसे । मानसाचें ॥९२॥ ऐसा जो कामक्रोधलोभां । झाडी करुनि ठाके उभा । तो चि येवढिया लाभा । गोसावी होय ॥९३॥ पाहें पां ॐ सत्सत्‍ ऐसें । हें बोलणें तेथ नेतसे । जेथूनि का हें प्रकाशे । दृश्यजात ॥९४॥ सुवर्णमणि सोनया । ये कल्लोळु जैसा पाणिया । तैसा मज धनंजया । शरण ये तूं ॥९५॥ म्हणौनि मी होऊनि मातें । सेवणें आहे आयितें । तें करीं हाता येतें । ज्ञानें येणें ॥९६॥ यालागीं सुमनु आणि शुद्धमति । जो अनिंदकु अनन्यगति । पैं गा गौप्यहि परी तयाप्रति । चावळिजे सुखें ॥९७॥ तरी प्रस्तुत आतां गुणीं इहीं । तूं वांचून आणिक नाहीं । म्हणौनि गुज तरी तुझ्या ठायीं । लपवूं नये ॥९८॥ ते हे मंत्ररहस्य गीता । मेळवी जो माझिया भक्ता । अनन्यजीवना माता । बाळका जैसी ॥९९॥ तैसी भक्तां गीतसी । भेटी करी जो आदरेंसी । तो देहापाठीं मजसीं । येकचि होय ॥१००॥ ऐसें सर्वरुपरुपसें । सर्वदृष्टिडोळसें । सर्वदेशनिवासें । बोलिलें श्रीकृष्णें ॥१०१॥ हें शब्देंविण संवादिजे । इंद्रियां नेणतां भोगिजे । बोलाआदि झोंबिजे । प्रेमेयासी ॥१०२॥ जें अपेक्षिजे विरक्तीं । सदा अनुभविजे संतीं । सोऽहंभावें पारंगतीं । रमिजे जेथ ॥१०३॥ हें गीतानाम विख्यात । सर्व वाङ्‌मयाचें मथित । आत्मा जेणें हस्तगत । रत्न होय ॥१०४॥ वत्साचेनि वोरसें । दुभतें होय घरोद्देशें । जालें पांडवाचेनि मिषें । जगदुद्धरण ॥१०५॥ आतां विश्वात्मकें देवें । येणें वाग्यज्ञें तोषावें । तोषोनि मज द्यावें । पसायदान ॥१०६॥ जे खळांची व्यंकटी सांडो । तयां सत्कर्मी रति वाढो । भूतां परस्परें पडो । मैत्र जीवाचें ॥१०७॥ तेथ म्हणे श्रीविश्वेशरावो । हा होईल दानपसावो । येणें वरें ज्ञानदेवो । सुखिया झाला ॥१०८॥ भरोनि सद्भावाची अंजुळी । मियां वोवियाफुलें मोकळीं । अर्पिलीं अंघ्रियुगुलीं । विश्वरुपाच्या ॥१०९॥ इति श्री स्वामी स्वरुपानंदसंपादितं श्रीभावार्थदीपिका-सार-स्तोत्रं संपूर्णम्‍ । हरये नमः । हरये नमः । हरये नमः । श्रीकृष्णार्पणमस्तु । Translation - भाषांतर N/A References : N/A